گزارشي از نشست علمي «وجه اختصاص زيارت اربعين به سيدالشهدا (ع)»

آقاي«احمد خامه يار»، عضو گروه تاريخ و سيره پژوهشكده حج و زيارت در اين نشست، گزارشي از اقوال و ديدگاه‌هاي مختلف علما و مورخين سده سوم تا هفتم درباره زيارت اربعين امام حسين(عليه‌السلام) ارائه كرد و اظهار داشت: علماي دين درباره زيارت اربعين ديدگاه‌هاي مختلفي بيان كرده اند، از جمله ديدگاه اول كه اولين نماينده آن شيخ مفيد و ديگر علما از سده چهارم هجري به بعد هستند، ديدگاهي مطرح مي‌كنند كه مغاير با آن چيزي است كه ما به آن قائل هستيم.

وي اظهار داشت: در تأليفات شيخ مفيد آمده كه روز ۲۰ ماه صفر، بازگشت كاروان و حرم اهل بيت(عليهم‌السلام) از شام به مدينه بوده و در اين روز جابر بن عبدالله به كربلا وارد شد و اولين زائر مزار امام حسين (عليه‌السلام) بوده است.

عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت افزود: در اين روايت، مبناي اول حضور جابر بن عبدالله به كربلا و مبناي دوم بازگشت اسرا به مدينه ذكر شده است، همچنين شيخ طوسي نيز در كتاب «مصباح المتهجد» همين بيان را ذكر مي‌كند و متن ايشان مشابه مطلب شيخ مفيد است.

خامه يار ادامه داد: ابوريحان بيروني در قرن چهارم به موضوع ورود اهل بيت(عليهم‌السلام) به كربلا اشاره كرده است و در وقايع ماه صفر مي‌نويسد، اول صفر سر امام حسين(عليه‌السلام) وارد دمشق و در ۲۰ ماه صفر سر مبارك امام حسين(عليه‌السلام) به بدن مطهر حضرت ملحق شد و در اين روز اهل بيت(عليهم‌السلام) وارد كربلا شدند و به زيارت شهدا رفتند.

وي تصريح كرد: شيخ صدوق در گذشته ۳۸۱ هجري قمري در كتاب أمالي به وقايع بعد از عاشورا اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: امام سجاد(عليه‌السلام) به همراه اهل بيت(عليهم‌السلام) سر امام حسين(عليه‌السلام) را به كربلا بازگرداندند.

عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت بيان داشت: در منابع روايي آمده است كه سرهاي شهداي كربلا با كاروان اسرا از شام خارج شدند و سر امام حسين(عليه‌السلام) را به كربلا بازگرداندند.

وي با اشاره به كتاب «روضه الواعظين» اثر «فتال نيشابوري»، «أمالي» اثر شيخ صدوق و «لهوف» نوشته سيدبن طاووس، گفت: با توجه به نظر اكثر علماي شيعه، بناي مورد پذيرش عموم مذهب شيعه اين است كه رأس امام حسين(عليه‌السلام) به كربلا بازگردانده شده و به جسد مطهر آن حضرت ملحق شده است.

عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت يادآور شد: زكريا بن محمود در كتاب «عجائب المخلوقات» سخني مشابه سخن ابوريحان بيروني در كتاب «آثار الباقيه» آورده و تصريح مي‌كند كه اول صفر سر امام حسين(عليه‌السلام) وارد دمشق و روز ۲۰ صفر به جسد مطهر امام حسين(عليه‌السلام) بازگردانده شد؛ در اينجا اشاره اي به همراهي كاروان نكردند، درحاليكه شواهد نشان مي‌دهد كه كاروان اسرا با سر امام حسين(عليه‌السلام) با هم بودند و اگر قرار است سري بازگردانده شود با همراهي اسرا برگردانده شده است.

خامه يار تصريح كرد: در منابع تاريخي مختلف همراهي سرهاي بريده مطهر شهداي كربلا با كاروان اسرا در منابع متعددي تأييد شده است، از جمله در ميان علماي شيعه، فردي كه به بازگشت سر و الحاق آن به بدن اشاره كرده است، سيدمرتضي در قرن پنجم است.

وي بيان داشت: دو ديدگاه مختلف در ميان علماي بزرگ اسلام وجود دارد كه يكي از اين ديدگاه‌ها مورد پذيرش برخي علماي ما قرار گرفته است، از جمله بسياري از منابع روايي و تاريخي، ورود جابر بن عبدالله انصاري به كربلا در روز اربعين را تأييد كردند.

عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت عنوان كرد: ابوجعفر محمد طبري داستان مفصل جابر به همراه عطيه عوفي نقل كرده است، اما اشاره به ديدگاه او درباره حضور اهل بيت(عليهم‌السلام) در كربلا نيست، ،همين مطلب را خوارزمي در مقتل الحسين آورده است.

خامه يار افزود: در منابع ديگري وقتي زيارت جابر را در اربعين مطرح مي‌كنند ديدار اهل بيت (عليهم‌السلام) با جابر را مطرح مي‌كنند كه نمونه آن سيدبن طاوس در ملهوف است.

وي تصريح كرد: جمع بندي آنچه كه در منابع دسته اول از سده چهارم تا هفتم ميان علما و مورخين وجود دارد، مبناي تاريخي زيارت اربعين يكي زيارت جابر به عنوان نخستين زائر اربعين و زيارت اسرا به مدينه است، اما مبناي ديگر كه مشهور بوده و علماي شيعه و سني به آن قائل هستند، برگرداندن سر امام حسين(عليه‌السلام) به كربلا با همراهي كاروان اسرا بوده است كه هر كدام مستندات خود را دارد.

عضو گروه سيره و تاريخ پژوهشكده حج و زيارت ادامه داد: در دوره معاصر اين مبحث وجود داشته است و هر يك از پژوهشگران يكي از اين دو ديدگاه را پذيرفتند، اما در هر دو ديدگاه جابر بن عبدالله انصاري روز اربعين وارد كربلا شده و قبور مطهر شهداي كربلا را زيارت كرده است.